Izveštaj florističkih istraživanja u okviru aktivnosti na projektu SeNs WETLANDS

Datum objave: 30.05.2018.

Panonske lesne stepe spadaju u najugroženije tipove staništa na prostoru Panonske nizije. To su otvorene suve travne zajednice koje odlikuje veoma visok biodiverzitet. Relativno izolovani položaj panonskih lesnih stepa, u odnosu na ostale stepe jugoistočne i istočne Evrope, ali i činjenica da ove stepe ipak čine krajnji zapadni deo evroazijskog travnog stepsko-slatinskog bioma, je uslovio nastanak veoma specifičnih zajednica sa učešćem endemskih vrsta i zajednica. Nažalost, černozem je jedan od najplodnijih tipova zemljišta u Evropi i stepe su zbog toga vekovima preoravane i uništavane. Danas su na području Vojvodine stepe opstale samo na strmim delovima lesnih platoa, obično u dolinama reka i akumulacija, kakva je akumulacija Zobnatica, na Bačkom lesnom platou.

U okviru projekta SeNs WETLANDS, Pokrajinski zavod za zaštitu prirode (partner 3) je imao obavezu da rukovodi istraživanjem vegetacije u priobalnom pojasu. Tokom vegetacione sezone 2018. godine obavljena su terenska istraživanja na tri lokaliteta koji se nalaze u Parku prirode “Bačkotopolske doline”, akumulacija Zobnatica. Lokaliteti su raspoređeni unutar Karađorđevačke doline, severnog i severoistočnog dela akumulacije, na strmim lesnim odsecima. Analizirani su sastav i struktura vaskularne flore i vegetacije. Na odabranim lokalitetima su napravljeni spiskovi vaskularne flore (na nivou vrste i podvrste) i stanišnih tipova. Na nekim tačkama unutar makrolokaliteta su napravljeni i provizorni fitocenološki snimci biljnih zajednica. U okviru svake tačke su posebno obrađeni najdonji (obalni) deo, odnosno središnji i najviši delovi kosine. Posebna pažnja je posvećena obalnom delu kosine na svakoj tački, budući da se ovde gravitaciono slivaju okolne površinske i podzemne vode, te je i uticaji zagađenja, odnosno prečišćavanja voda najvidljiviji. Dužina transekta duž sva tri dela kosine na analiziranim tačkama je iznosila 150 m.

Na sva tri makrolokaliteta je utvrđeno da je u vegetaciji obalnog pojasa izraženo učešće nitrofilnih vrsta, korova sa ruderalnom životnom strategijom i invazivnih vrsta. Na tačkama gde ima vode preovlađuju grupacije trske i zajednice sočivica, što ukazuje na značajno organsko opterećenje sa okolnih poljoprivrednih površina. Učešće navedenih grupa vrsta je manje na tačkama gde je pojas prirodne i blisko-prirodne travne vegetacije očuvan. U takvim slučajevima se na najnižim delovima lesne doline zapaža umerena degradacija izvorne vegetacije mezofilnih livada u stepskoj zoni, u vidu sporadičnog prisustva korovskih i invazivnih vrsta ili narušene strukture zajednica. To znači da su prave dolinske mezofilne livade u stepskoj zoni najugroženiji stanišni tip na celokupnom istraživanom području, dolazi do spiranja nutrijenata i širenja trske i nitrofilnih vrsta. Očuvane stepske zajednice koje su razvijene po najsuvljim, strmijim delovima lesnih padina mogu biti ugrožene duž „žila“ kojima se po padini gravitaciono slivaju nutrijentima bogate površinske i podzemne vode. Na ovakvim mestima se zapaža značajnije prisustvo korova i trske. Vršni delovi lesnih kosina se obično graniče sa obradivim površinama ili poljskim putevima, pa su ovde nešto izraženiji negativni uticaji na stepsku floru i vegetaciju (koje su često degradirane zbog neposrednog zasipanja sa herbicidima i azotom i fosforom bogatim materijama sa okolnih njiva).